Hayvan Hareketinde Neden Cinsiyetçiliğe Yer Yok

sayfalardan görseller

     bir süredir türkiye’de hayvan hareketi oluşumlarında, kadın bedeni kullanarak “empati” iddiasında bulunan çeşitli görseller ve bu görsellere iliştirilen mesajlar görmekteyiz.   

    1- bu görseller  türcülük gibi bir ayrımcılığa karşı çıkarken başka bir ayrımcılık biçimi olan cinsiyetçiliği nasıl besliyor? 

    2- bu görseller hayvan hareketinin diğer mücadele gruplarıyla olan ilişkisini (“ittifak siyaseti” ) nasıl etkiliyor?

aşağıda, türcülük ve cinsiyetçilik tanımını yaptıktan ve bunların birbiriyle olan bağlantısını kurduktan sonra görsellerden çeşitli örnekler kullanarak yukarıdaki iki sorunun yanıtıyla birlikte, hayvan özgürlüğü mücadelesinde neden cinsiyetçiliğin barınamayacağını anlatmış olacağım.

yakın zamanda türkiye’den kadın vücudunu kullanarak mesaj verdiğine rastladığım ve bu yazıyı kaleme almamı gerektiren “vegan ve vejetaryenler derneği türkiye - (tvd)” * (http://goo.gl/P3A14O) ile “veganspor” (http://goo.gl/tXe5s9)’un sayfalarındaki görsel paylaşımları (yazıda yer yer “poster” olarak da adlandıracağım) oldu.

cinsiyetçilik (“kadın erkekten aşağıdır” fikri**):

1960’lar itibarıyla feminist harekete yazdığı kitaplarla katkıda bulunan caroline bird’e göre cinsiyetçilik, cinsiyetin önem arz etmediği yerlerde insanları cinsiyetlerine göre yargılamaktır ve bu ayrımcılık, ırkçılık ile kol kola iken her iki ayrımcılık da iktidarda olanları iktidarda tutmak için kullanılmaktadır.

türcülük (“insan hayvandan üstündür” fikri):

türcülüğü; insanın, insan-dışı-hayvanlardan daha üstün olduğu fikrine dayanarak hayvanlar üzerinde kendi lehine ve hayvanlar aleyhine kurduğu ayrımcılık olarak tanımlayabiliriz.

cinsiyetçilik-türcülük bağlantısı:

içinde yaşadığımız türcü dünyada aynı zamanda erkek egemen zihniyet hâkim konumda yer alıyor. bundan yaklaşık 10.000 (on bin) sene önce avcı-toplayıcı kabilelerden yerleşik tarım toplumuna geçtiğimizde mülkiyetçiliğin, cinsiyetçiliğin, ırkçılığın ve türcülüğün temelleri atılmış oldu. çitler içine hapsedilen hayvanların birer mal ve kaynak olarak görüldüğü bu yeni düzende, kadınlar ve çocuklar, hayvanlar gibi, erkeğin idaresine geçmiş oldu. ingilizcede “çiftçilik”, “idarecilik” anlamlarına gelen “husbandry” kelimesinin kökünü “koca”(erkek eş) anlamına gelen “husband” sözcüğünden alması bir rastlandı değil. yerleşik tarım toplumunda erkeğin idaresinde hayvan bedeninin kullanımı, kadın bedeninin kullanımıyla paralel olarak düşünülmelidir. hayvanlar; etinden, sütünden, yününden, derisinden, balından, yumurtasından yararlanılan canlılar olarak kullanılırken; kadınlar; çocuk doğurma misyonu yüklenerek eve kapatılan nesnelere dönüştürülmüştür. artık erkek, evin idarecisi; hayvanlar, çocuklar ve kadınlar ise “envanter” konumundadır.

posterlerin kullandığı yöntem:

“tvd” ve” veganspor” tarafından paylaşılan görseller; kadını hayvanlaştırırken, hayvanı insanlaştırarak insanda empati oluşturma maksadına taşıyor.

kadının bir tecavüz nesnesine dönüştürülmesi:

elleri arkadan bağlı çıplak bir kadının bedenini sergilemek, kadın bedeni ihlâllerinin ve kadına şiddetin sıkça yaşandığı erkek egemen zihniyetin hâkim olduğu bir toplumda veganlığı mı yoksa kadına tecavüzü mü çağrıştırmakta? kadının bu şekilde (erkeklerin kadına tecavüz ederken kullandığı bir yöntem olan elleri arkadan bağlama) betimlendiği bir portrede, veganspor’un empati kurdurmak için kullandığı “bir insan olarak kadın” kaybolurken onun yerine “bir tecavüz nesnesi olarak kadın” ortaya çıkıyor. (“etin cinsel politikası” kitabının yazarı carol j. adams, bu durumu “kayıp gösterge” kavramıyla açıklar ve tüketici ile “öteki” arasındaki psikososyal kopmayı açıklamakta kullandığı “kayıp gösterge” kavramıyla “kayıp gösterge”nin, hissedebilir “hayvan”ın tabaktaki “et”e dönüşmesinde, tabakta “et” olarak duran şeyin bir zamanlar hissedebilir bir canlı olduğu fikrini “et” yiyen kişiden uzaklaştırdığını; “et” yiyeni hayvandan, hayvanı paketteki “et”ten ayırdığını söyler. kavram, hissedebilir canlılar olan hem kadının hem de hayvanın “kaybedilip” birer nesneye dönüştürülmesi noktalarında kullanılmaktadır.)

bir şiddet mağduresi olarak şişe geçirilmiş kadın:

her 100 (yüz) kadından -en az- 35 (otuz beş)’inin cinsel şiddete maruz kaldığı dünyada***, veganspor’un paylaştığı görselde ağzından ve anüsünden şişe geçirilerek nesneleştirilen çıplak bir kadın bedeni görüyoruz. objeleştirilmiş kadın bedeni ile hayvan sömürüsünün birleştirilmeye amaçlandığı bu posterde, kadın bedeninin yemek nesnesine dönüştürülmesi amaçlanarak veganlığa varılmaya çalışılıyor. kadını bir “et” parçası olarak gösteren bu imaj, hayvanı pişirilmeye hazır bir “et” parçası olarak göstermekten farksız şekilde, kadını edilgen biçimde şiddete maruz bırakan bir resim çiziyor. “bir insanı bir şeye, bir nesneye dönüştürmek her şeyden önce o kişiye karşı şiddet uygulamayı meşrulaştırmanın ilk adımıdır.”**** bu görselde, hayvana karşı şiddete karşı olmak adına kadına karşı şiddet üretimiyle karşılaşıyoruz. şiddete, cinayete, tacize, ayrımcılığa ve türlü tehdide maruz bırakılan kadınların, özgürlük için mücadele ettiğini söyleyen gruplar tarafından bu şekilde nesneleştirilmesi sorumsuzca olduğu kadar aynı zamanda etik de değil.

inek tarafından sütü sağılan kadın:

sömürüye karşı olmanın yolu başka bir sömürüyü meşrulaştırmaktan geçemez. tvd’nin paylaştığı karikatürde, bir inek tarafından sütü sağılan bir kadın görüyoruz. veganlar hissedebilir canlıların sömürülmesine karşı olduğuna göre, bu resimde sömürüldüğünü gördüğümüz -hissedebilir bir canlı olan- kadın imgesinden sömürü karşıtlığına varmaya çalışmak, “sömürüye karşı sömürü” mottosunu benimseyerek tutarsızlık arz ediyor.

karşı olunanı politik araç olarak kullanma tutarsızlığı:

hayvan bedeninin kaynak olarak nesneleştirilmesine karşı olup, bu karşıtlığı, başka bir hissedebilir canlı olan kadın bedeninin nesneleştirilmesi üzerinden yapmak, karşı olunan şeyi bizzat üretmek manasına geliyor. bu durum da açık şekilde tutarsızlık arz ediyor. bu tutarsızlığa her iki posterde de rastlıyoruz.

neden işe yaramaz:

bir ayrımcılığa karşı başka bir ayrımcılığı besleyen yayın yapmanın etik dışılığının yanı sıra, türcü bir dünyada böylesi bir yayın ne kadar işlevsel olabilir? kadınların şişe takılıp objeleştirildiği ya da sütlerinin inekler tarafından sağıldığı bir dünyada yaşamıyoruz fakat kadının tıpkı hayvana yapıldığı gibi objeleştirildiği ve bu objeleştirilmeyle şiddete maruz bırakıldığı (“kadının nesneleştirilmesi—erkeklere ait görülmesi—kadına karşı şiddetin genel temellerini oluşturuyor.”) ***** bir dünya toplumunda yaşıyoruz. yaşadığımız dünya, türcülüğün hâkim olduğu ve hayvan kullanımının meşru görüldüğü bir tarihi birikime sahip. türcü bir hümanistin, kadının şişe takıldığı bir kurguyu reddetmesi, vegan olacağı manasına gelmiyor. dünya, insan haklarını savunurken hayvan kullanan milyonlarca insanla dolu.

öte yandan, determinist olmayan bir bakış açısıyla “iletilerin tek tip alıcısı yoktur.”dan yola çıkıp bir kesim insanın bu görsellerden etkilenip vegan olma olasılığını düşündüğümüzde ise, diğer bir kesimin de kadını aşağılayan bu yayınlar ile hayvan hareketinden uzaklaşma olasılığını düşünmek durumundayız. ayrıca bu görsellere bakan türcü hümanist birey, işin içine hayvanı katmadan salt olarak kadının şişe takılmasını yanlış bulabilir. o zaman asıl soru şu: “bu görseller olmadan hayvan özgürlüğü anlatamaz mıyız?” bu sorunun yanıtı gayet basit. tabii ki anlatabiliriz. bu görselleri kullanmadan veganlık anlatabilir, kadın özgürlüğü hareketini karşımıza almayabilir, bir ayrımcılığa karşı gelirken başka bir ayrımcılığı yol açmayabilir, erkek egemen yapıyı beslemeyebilir ve insanları hayvan hareketinden uzaklaştırmayabiliriz.

ittifak siyaseti ve bu görsellerin ittifaka etkisi:

ırkçılık-cinsiyetçilik-türcülük gibi ayrımcılıklar birbiriyle bağlantılıdır ve ortak kanallardan beslenmektedir. bu üç ayrımcılık türünün beslendiği ortak argümanlardan biri “doğallık”tır. erkeklerin kadınlardan daha güçlü olduğu argümanı kaynağını “doğal”lıktan alır. sahip ile köle arasındaki ilişki, “doğal” bir hiyerarşiye dayandırılmıştır. köle sahipleri, köleliği doğal bir fenomen olarak görmüşler ve bu şekilde sunmuşlardır. bugün ırkçı bilimin bir örneği olarak gösterdiğimiz drapetomania isimli “hastalık” ile sahiplerinden kaçmak isteyen köleler “akıl hastası” ilân edilmiştir. bugün vegan olmaya karşı üretilen mitlerin başında “ama hayvan yemek bizim ‘doğamızda’ var.” safsatası yer almaktadır. yine bu üç ayrımcılığın beslendiği ortak nokta bir grubun diğerinden “üstün” olduğu önyargısıdır. bu önyargıya göre, beyazlar siyahlardan; erkekler kadınlardan; insanlar da hayvanlardan üstündür. özgürlük mücadelesi veren gruplar olarak birleşmek ve ittifak kurmak topyekûn özgürlük (insan-hayvan-yeryüzü özgürlüğü) için kaçınılmazdır. hayvan özgürlükçülerinin; feministlerin özgürlük mücadelesine, kadın hareketinin karşı durduğu şeyi (cinsiyetçilik) besleyerek dâhil olamayacağı aşikârdır.

iki yanlışın bir doğru etmediği noktada, kadını aşağılayan, objeleştiren gönderilerle türcülüğe karşı durmak etik olmadığı gibi işlevsel de gözükmemektedir.

hayvan hareketinin kadın bedenini aşağılamaya, objeleştirmeye değil; topyekûn özgürlük için kadın özgürlük hareketi ile beraber çalışmaya; çıplaklık ile dikkat çekmek yerine insan-dışı-hayvanların mal ve kaynak olarak görüldüğü türcü dünyada bunun neden etik olmadığına dair bilgilendirici bir yol izlemeye ihtiyacı var. bu çalışmanın yolu ise, kadın özgürlüğü savunucularının karşı durduğu ataerkiyi besleyen yöntemler kullanmaktan değil, türcülük ile cinsiyetçilik arasındaki kesişimleri keşfetmekten ve bunlara karşı ittifak kurmaktan geçiyor. türcülüğün “insan hayvandan üstündür.” önermesiyle; cinsiyetçiliğin “kadın erkekten aşağıdır.” iddiasındaki paralelliği görmek; konuyu tarihsel süreci gözeterek ele almak, hayvanı kullanan zihniyet ile kadını nesneleştiren yaklaşımın birbirinden farklı olmadığını anlamak ve anlatmak için veganların kadın özgürlüğü konusuna daha çok eğilmeye ihtiyacı olduğu gözükmektedir.

benim önerim, böylesi görsellerle ataerkiyi beslemek yerine, veganların, feministlerle dayanışma içine girmeleri, onları vegan yemekler ile tanıştırmaları, “inek-süt-kadın” ilişkisi üzerine konuşmaları; feministlere veganlık anlatmaları, feministlerden de kadın özgürlüğü dinlemeleri yönünde. bu tip görseller paylaşmak yerine, şiddet ve tecavüze karşı mücadele eden kadınlara; şiddet, işkence, tecavüz ve vücut dokunulmazlığı ihlâline maruz bırakılan hayvanların kullanılmasına karşı olmanın aynı zamanda feminist bir mücadele olduğu fikrini vermek ve onları veganlığa çağırmak etik bir sorumluluk ve gereklilik olduğu kadar işlevsel de olacaktır.

hayvan hareketi içinde yer alan grup ve bireyler; bu harekette ırkçılığın, milliyetçiliğin, engelli ayrımcılığının yeri olmadığı gibi cinsiyetçiliğin de yeri olmadığını anlamak; yayın ve paylaşımlarında aktardıkları iletinin ne manaya geldiğini diğer sosyal adalet, özgürlük ve meşru muhalefet mücadelelerle bağıntılı şekilde ele alarak değerlendirmek sorumluluğunu taşımalıdır.

* isminde “vejetaryen” geçen bir derneğin bir yandan ismini geçirdiği her yerde hayvanları mal ve kaynak olarak görmeyi ve dolayısıyla sütü meşrulaştırırken bir yandan kendi pratiğiyle çelişik bir söylemle sütün sömürü olduğunu (sorunlu şekilde) dile getirmesi kafa karıştırıyor.

** feministler, kadının, erkeğin sahip olduğu “kurumsal güce” sahip olmadı için cinsiyetçi olamayacağını savunur. buna göre, "cinsiyetçilik = önyargı + güç"tür. erkeğe karşı ayrımcılık yapılamaz mı? tabii ki yapılabilir fakat bunun ismi “cinsiyetçilik” değil, “önyargı” olacaktır.

*** http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs239/en/

**** jean kilbourne

***** http://www.kadinininsanhaklari.org/kadinin-insan-haklari/yasalardaki-haklarimiz/siddet-goren-kadin-ne-yapabilir/kadina-yonelik-siddet-ve-aile-ici-siddet/

---------------------------------------------------------------------------------

bu makale ilk olarak 12 ocak 2015 tarihinde yayınlanmıştır.

makale sonrası gelişmeler:

1- tvd, kendileriyle yaptığım yazışmada aşağıdaki açıklamayı yaparak paylaşımlarını savundu:

"Cinsiyetçilik, bir cinsiyetin diğerinden üstün olduğunu savunan görüş ve ideolojidir. Ayrımclıktır. Burada anne sütünün haksız bir şekilde elinden alınması; empatiyi kurabilmek amaçlı "bahsettiğiniz türcülüğü/ayrımcılığı" ön plana çıkarmak adına yine bir anne görseliyle temsil ediliyor. Görsel (karikatür) bahsettiğinizin aksine türcülüğe gönderme yapıyor, cinsiyetçilikle uzaktan yakından alakası bulunmamaktadır."

an itibarıyla  (22 şubat 2015) tvd’nin paylaşımına (https://www.facebook.com/veganvevejetaryenlerdernegi/posts/788927364489766) ulaşılamıyor.

2- vegan spor, paylaşımını 15 ocak 2015 tarihinde yayından kaldırdı ve aşağıdaki açıklamayı yaptı:

"Dişi hayvanlara karşı yapılan şiddete yönelik empati yaratmak amacıyla sayfamız üzerinde paylaşılmış olan mevzubahis görseli, üzerinde verilen veganlık mesajina rağmen yalın gözle bakılması halinde kadına şiddeti çağrıştırabileceği için ve kendimiz de görselin editsiz halinin ortaya çıkış sebebine ulaşamadığımız için kaldırmış bulunmaktayız. Bunu yaparken ise etin pornografik yönünü herkese hatırlatmakta ve eğer bir hassasiyet gösterilecekse aynı hassasiyeti yalnızca kadınlar için değil, tüm hayvanların dişilerine(ve tabi ki erkeklerine) yapılan şiddete(ve bunu içeren görsellere) karşı göstermelerini önermekteyiz. Veganspor cinsiyetçiliğe ve türcülüğe karşıdır."

kaynak: https://www.facebook.com/permalink.php?story_fbid=900133916717316&id=420482174682495